Menselijk gedrag is complex en van vele factoren afhankelijk. Om het hanteerbaar te maken gaan we uit van een praktisch model, de trias Mens-Taak-Context (trias MTC). Uitgangspunt van dit model is dat deze drie factoren onverbrekelijk samenhangen. Ze zijn bepalend voor het getoonde gedrag van een medewerker. Elke verandering in één van die factoren draagt in meer of mindere mate bij aan verandering in de andere en daardoor indirect aan verandering in het gedrag. Het menselijk gedrag is dus niet uitsluitend afhankelijk van eigen persoonskenmerken, kennis en ervaring. Het wordt ook beïnvloed door taken en werkzaamheden die moeten worden uitgevoerd in een gegeven context.

Gedrag als resultaat van Mens, Taak en Context

Om dit in een voorbeeld te vatten, nemen we de luchtvaart erbij. Er wordt wel eens gesteld dat piloten erg ‘koel’ moeten zijn onder druk. Bij reconstructies waarbij geluidsopnames uit de cockpit worden gebruikt, valt velen vooral de rust op, ondanks een levensbedreigende situatie. Met de stelling dat de piloten dus heel stressbestendig moeten zijn, wordt van nature ingezoomd op de Mens uit de trias.

In de aannamecriteria voor pilotenopleidingen wordt hier zeker naar gekeken. Echter is de invloed van de factor Mens op dit vlak moeilijk van tevoren meetbaar of voorspelbaar. Het ‘koele’ gedrag dat zichtbaar is bij reconstructies, is evenzeer te danken aan de Taak (de taak van de piloot in de complexe noodsituatie is duidelijk) en de Context (ontwerp van het vliegtuig, training en procedures). Zonder deze goed vormgegeven factoren Taak en Context, zou de uitkomst voor dezelfde Mens veel minder zeker zijn. Kortom: er is voor de baan van piloot veel aandacht besteed aan zowel de Mens, de Taak als de Context.

Een organisatie die duurzaam wil ontwikkelen, bijvoorbeeld in veiligheid en effectiviteit, kan dus spreekwoordelijk aan ‘een aantal knoppen draaien’. Vaak wordt in de basis gekeken naar de Taak, waar omheen een Context (zoals organisatiestructuren of werkwijzen) wordt opgebouwd. Vaak moet de Mens zich vervolgens ‘maar aanpassen’ aan deze Taak en Context. Dit terwijl de Mens juist bepalend is; immers taken en werkzaamheden worden uitgevoerd door mensen.

 

Taak en Context gericht op de mens

Terug naar het voorbeeld van de piloot. Reactief, terugkijkend dus, wordt vaak sterk naar de Mens gekeken, zowel bij succes als falen. De mens is ‘koel gebleven’ en heeft iedereen gered, of de mens heeft gefaald, want het is misgegaan terwijl er mogelijkheden waren om het goed op te lossen.
Proactief, vooruitkijkend, zien we het omgekeerde. Er wordt vooral een Taak en Context opgezet en ontworpen, waarna de Mens erin wordt geplaatst. Het gevoel bestaat dat dat goed moet gaan, want de Taak en Context zijn immers op orde. Echter blijken deze vaak onvoldoende ingericht op de Mens die erbinnen gaat werken.

Bij de Human Factors Adviesgroep bekijken we het geheel daarom altijd binnen de volledige trias. Zowel reactief (incidentonderzoek, aanbevelingen) als proactief (meten en onderzoeken van bestaande werkprocessen, opleidingen en trainingen), is het voor ons essentieel om niet alleen naar het resultaat van de trias (het getoonde gedrag), maar juist ook naar ieder onderdeel te kijken. Hiermee komen we tot inzicht in waarom mensen doen wat ze doen, wat het mogelijk maakt ervan te leren. Leren in de zin van zowel voorkomen van (herhaling van) incidenten, maar juist ook het borgen van succes. Onze tools en ons curriculum zijn hierop ingericht.